ÜLKEMİZ YAPI STOĞU
Ülkemiz nüfusunun ve yüz ölçümünün yaklaşık % 90'ı ile ekonomisini oluşturan temel unsurların büyük çoğunluğu deprem kuşağındadır.
Bu gerçeğe rağmen, ülkemiz yapı stoğu muhtemel depremlere hazır gözükmemektedir.
Gelişmiş ülkeler için yok hükmünde olan deprem büyüklükleri, ülkemiz açısından endişe vericidir.
Depremler bir yana, depreme maruz kalmadan kendi kendine çöken yapılarımız dahi bulunmaktadır.
Yeni yapılarımız hakkında ise; güvenli üretilip üretilmediği, hangi kalitede mühendislik gördüğü, denetim mekanizmalarının durumu ve benzeri diğer kaygılar mevcuttur.
Esasında,
Türk İnşaat Mühendisliği her türlü yapıyı güvenle tasarlayabilir ve imal edebilir. Kötü örneklerin çok sayıda olması, bilgi birikimi ile alakalı değildir.
Her ülke için bir geçim kaynağı olan inşaat sektörünün ülkemizdeki mevcut şekli, detaylıca incelenmelidir.
DEPREMLER ÜLKEMİZDE, MALESEF, CAN GÜVENLİĞİ KONUSUDUR
Depremler doğa olayıdır.
Depremlerin afete dönüşmesi, genel itibariyle mühendislik dışı yapılaşma sonucudur.
Depremlerin olma zamanları henüz net olarak belirlenememekle birlikte, zaman ve büyüklüğüne ilişkin öngörüleri yapılabilmektedir.
Örneğin, 16 Yıl Önceki - 2003 Tarihli İstanbul İçin Deprem Master Planı Rapor (*1) ’u içeriğinde; 30 Yıl içerisinde İstanbul'da büyük bir deprem ( 7.0 Büyüklüğü veya üzeri ) olma olasılığı için yaklaşık %62 ( +/- %15 ) oranında bir değerlendirmeye yer verilmiştir.
2019 Tarihli yeni bir araştırmada ise, muhtemel depremin 7.2 ve üzeri büyüklükte olabileceği tahmin edilmektedir. (*19).
Aynı araştırma için; İstanbul'un güneyindeki deniz tabanında artan gerilimin ilk doğrudan kanıtıdır şeklinde yorum yapılmıştır. (*20)
Benzer birçok eski veya güncel raporda ise, depremin olma şekilleri ile can kayıplarına ilişkin bilimsel senaryolar mevcuttur.
BUGÜN İÇİN
Devletin gözüken çabası ile kamu binalarının yenilenmesi/güçlendirilmesi ve her ne kadar bugün için rant odaklı hareket edilse de kentsel dönüşüm kanunu kapsamında vatandaşın kendi çabası ile özel binaların yenilenmesinin hızlanması, bazı örneklerin iyi doğrultuda düzeldiğini göstermekle birlikte;
Görece eski yönetmelikler ve görece eski denetim şartlarındaki ülkemiz yapı stoğunun durumuna ilişkin bazı eski ve yeni çalışmalar aşağıdaki gibidir.
BAZI ÖRNEKLER (Nisan-2019)
Örnek 1 :
Dokuz Eylül Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü ve İzmir İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi tarafınca, 2009 Yılında, Yapı Stoğu’nun değerlendirilmesine ilişkin bir çalışma yapılmıştır.
10 Yıl önceki çalışma, 2017 Yılında, İzmir Deprem Konferansında tekrar gündeme getirilmiştir. (*2)
Çalışma kapsamında (*3);
İzmir’de 3 Pilot bölge seçilmiştir. 1.490 Adet bina incelenmiştir.
İncelenen binaların yaklaşık %3 ‘ünün ( 39 Bina ) iyi kalitede imal edildiği değerlendirmesi yapılmıştır.
İncelenen binaların yaklaşık %97’sinin ( 1451 Bina ) orta ve zayıf kalitede imal edildikleri değerlendirilmesi yapılmıştır.
Örnek 2 :
İstanbul Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü tarafınca, 2003 Yılında, Yapı Stoğu’nun değerlendirilmesine ilişkin bir çalışma yapılmıştır.
15 Yıl önceki çalışma, 2016 Yılında tekrar gündeme gelmiştir.
Çalışma kapsamında (*4);
İstanbul’ da 1 Pilot ilçe seçilmiştir. 10.162 Adet bina incelenmiştir.
İncelenen binaların yaklaşık %25 ‘i için (2.524 Adet) minimum/düşük risk değerlendirmesi yapılmıştır.
İncelenen binaların yaklaşık %34’ ü için (3.440 Adet) yüksek/çok yüksek risk değerlendirmesi yapılmıştır.
Yapı yenilemesinin yoğun olduğu bölgede risk azaltılmaktadır.
Örnek 3 :
Bitlis İli için, Sokak Taraması (hızlı değerlendirme yöntemi) ile, 2012 Yılında Yapı Stoğu’nun değerlendirilmesine ilişkin bir çalışma yapılmıştır.
7 Yıl önceki çalışma kapsamında (*5);
Bitlis’te 324 Adet betonarme bina incelenmiştir.
İncelenen betonarme tipte binaların %63’ü birinci öncelikli; %18’i ikinci öncelikli ve %19’u üçüncü öncelikli olarak incelenecek yapı grubunda çıkmıştır.
Yöntem gereği; İnceleme önceliği arttıkça, yapının depreme karşı dayanıklılık riski/endişesi artmaktadır.
Yine, benzer, Bitlis’e ilişkin paralel bir çalışmada (*6);
Bitlis’te 296 Adet yığma bina incelenmiştir.
İncelenen yığma tipte binaların %16’sı birinci öncelikli; %44’ü ikinci öncelikli ve %40’ı üçüncü öncelikli olarak incelenecek yapı grubunda çıkmıştır.
İncelenen yığma tipte yapıların yaklaşık %64 ‘i için yığma duvar düzeninin, düzensiz olduğu değerlendirmesi yapılmıştır.
İncelenen yığma yapıların sadece %18’i için görünen yapı kalitesi iyi olarak değerlendirilmiştir.
Örnek 4 :
Muş İli için, Kanada Yöntemi (hızlı değerlendirme yöntemi) ile, 2016 Yılında Yapı Stoğu’nun değerlendirilmesine ilişkin bir çalışma yapılmıştır.
3 Yıl önceki çalışma kapsamında (*7);
Muş’ ta 200 Adet betonarme bina incelenmiştir.
İncelenen binaların %48’i orta öncelikli, %47’si yüksek öncelikli ve %5’i de çok tehlikeli bina olarak tespit edilmiştir.
Örnek 5 :
Erzurum İli için, Riskli Yapıların Tespitine İlişkin Yönetmelik Esasları çerçevesinde ve Sokak Taraması (hızlı değerlendirme yöntemi) ile, 2018 Yılında Yapı Stoğu’nun değerlendirilmesine ilişkin bir çalışma yapılmıştır.
1 Yıl önceki çalışma kapsamında (*8);
Erzurumda’ ta 1.177 Adet betonarme bina incelenmiştir.
İncelenen binaların %7.2’ sinin yüksek riskli, %62.8’ inin orta derecede riskli, %7.3’ ünün düşük riskli, %22’ sinin güvenli ve %0.7’ sinin çok güvenli olduğu sonucuna varılmıştır.
Örnek 6 :
1 Yıl önceki rapor kapsamında;
Yalova İli’nde Şubat 2018 Tarihli mevcut durum itibariyle, 631 Adet bina için Riskli Bina tespiti başvurusu yapılmış ve 628 Adet başvuru onaylanmıştır (*9).
478 Adet bina yıkılarak riski bertaraf edilmiştir/ azaltılmıştır.
Başvurulan yapılar açısından, riskli olarak tespit edilen mevcut yapı oranı %99’dur.
Örnek 7 :
Depreme Maruz Kalmadan, kendi kendine çöken veya zarar gören bazı yapılarımız;
Diyarbakır Hicret Apartmanı-1983 (*10)
36 Yıl Önce
Esas mesleği kasaplık olan bir müteahhit tarafından yapılmıştır. Çökme olayı öncesi zemin kat kolonlarında çatlama oluşmuş, aynı müteahhitçe mantolanmıştır. Kendi kendine çöken binada can kaybı yaşanmıştır.
Konya Zümrüt Apartmanı-2004 (*11)
15 Yıl Önce
Projelendirme hatası tespit edilmiştir. Enkazda yapılan incelemede, kullanılan betonun yeteri dayanımda olmaması, donatı yetersizliği ve işçilik hataları ile zemin katta proje dışı yapılan asma kat ilaveleri ve bazı olumsuz tadilat işleri tespit edilmiştir. Kendi kendine çöken binada can kaybı yaşanmıştır.
Bursa İntam Apartmanları-2006 (*12)
13 Yıl Önce
Bir üst kotta/yukarıda bulunan komşu binaların parselini/toprağını tutan istinat yapısında lokal kayma olunca, bir alt kottaki İntam Apartmanları tedbiren boşaltılmıştır.
İstinat yapısında hareket devam etmiş ve şev yenilerek istinat yapısı toptan kaymıştır.
Toprak ve kayan duvarlar İntam Apartmanlarına çarparak hasara sebep olmuştur. Bir üst kottaki, askıda kalan komşu binalar ise tedbir amacıyla belediye tarafınca yıkılmıştır.
İstanbul/ Zeytinburnu Huzur Apartmanı-2007 (*13)
12 Yıl Önce
Projesiz ve kalitesiz imal edilmiştir. Kaçak yapıdır. 1987 Yılı Affından yararlanarak iskan, yapı kullanım izni, almıştır. 1999 Depremi sonrası zarar görünce, belediye tarafından mühürlenmiştir. Ancak mal sahibi mührü izinsiz olarak sökmüş ve daireleri kiraya vermiştir. Kendi kendine çöken binada can kaybı yaşanmıştır.
Diyarbakır Alkan 1 Apartmanı-2007 (*14)
12 Yıl Önce
Projesi Bodrum + Zemin + 4 Kat olan bina, Bodrum + Zemin + 8 Kat olarak imal edilmiştir. Ek olarak; yapılan incelemede kullanılan betonun yeteri dayanımda olmaması, donatı yetersizliği ve işçilik hataları ile temel ıslahının yapılmadığı anlaşılmıştır. Çökme olayı öncesi zemin kat kolonlarında çatlama oluşmuş, ancak yine hesabı yapılmadan rastgele mantolanmıştır. Önceden boşaltılan bina, kendi kendine çökmüştür.
Konya Kız Öğrenci Yurdu-2008 (*15)
11 Yıl Önce
LPG Deposundan sızan gaz nedeniyle patlama olmuştur. Bina çökmüş ve can kaybı yaşanmıştır.
Diyarbakır Tekin Apartmanı-2011 (*16)
8 Yıl Önce
Komşu binada gerçekleşen kalorifer kazanındaki patlama nedeniyle binada hasar oluşmuş ve bina tedbiren boşaltılmıştır. Sonrasında bina kendi kendine çökmüştür.
Erzurum Atlama Pistleri-2014 (*21)
5 Yıl Önce
2011 Yılı Kış Olimpiyatları için Erzurum'da inşa edilen atlama rampaları, projenin hazırlanması ve yapımı sırasında mühendislik hizmetlerinin tam olarak yapılmaması nedeniyle çökmüştür.
Mersin Mevlana Mahallesi 4 Katlı Bina-2019 (*17)
Şubat 2019
Projesiz ve kalitesiz imal edilmiştir. İlk iki katı 40 Yıllık olan bina üzerine, 3 Kat eklenmeye çalışılırken inşaat aşamasında çökme gerçekleşmiştir. Bir gün önce, kolonlardan gelen ses nedeniyle boşaltılan bina, ertesi gün kendi kendine çökmüştür.
İstanbul Kartal Yeşilyurt Apartmanı-2019 (*18)
Şubat 2019
Halihazırda sebebinin anlaşılmasına yönelik incelemeleri süren bina kendi kendine çökmüş ve can kaybı yaşanmıştır. Ön inceleme raporuna göre, yapı izni 7 Kat olan bina 9 Kat olmak üzere imal edilmiş ve beton kalitesi mevcut projesine oranla yarı kalitede olmak üzere tespit edilmiştir. İlgili binanın çökmesi sonrası bölgedeki diğer binalarda inceleme yapılmış ve incelenen 10 Adet Binanın 8 ’i riskli tespit edilerek yıkım işlerine başlanmıştır. İncelenen binalar kapsamında, bölgedeki Riskli Bina Oranı %80’dir. Riskli binaların yıkılarak yenilemesi işleri devam etmektedir.
İzmir Yeraltı Otopark İnşaatı-2019
Mart 2019
Toprak dayanma yapısı / İstinat Diyafram Duvarı aşırı yağmur nedeniyle artan yüke dayanamamış ve yenilerek kendi kendine çökmüştür. Can kaybı yaşanmıştır. Halihazırda sebebinin anlaşılmasına yönelik incelemeleri sürmektedir.
Kağıthane Yahya Kemal Mahallesi-2019
Nisan 2019
Toprak dayanma yapısı / İstinat Diyafram Duvarı dayanamamış ve yenilerek kendi kendine çökmüştür. Halihazırda sebebinin anlaşılmasına yönelik incelemeleri sürmektedir. Olay sonrası civarda inceleme yapılmış ve riskli görülen diğer binalar kontrollü bir şekilde yıkılmıştır. İlgili bölgede çok sayıda mühendislik dışı yapılaşma olması nedeniyle, genel bir dönüşüm planlanmaktadır.
ÜLKEMİZ YAPI STOĞUNUN YÖNLENDİRDİĞİ ÜZERE
- Muhtemel İstanbul Depremi kapsamında bahsedilen ve yapı stoğumuzun durumuna ilişkin olumsuz senaryolar gerçeğe yakın gözükmektedir.
- Mevcut müteahhitlik sistemimizin, mevcut denetim sistemimizin ve mevcut eğitim sistemimizin gözden geçirilmesi konusundaki aciliyet açıkça görülmektedir.
- Etik ve ahlaki kuralların uygulanması yanında mühendisliğin maddi ve mesleki olarak geliştirilmesi konusundaki aciliyet açıkça görülmektedir.
- Deprem Güvenliği için, toplumsal bir kültür oluşturulması konusundaki aciliyet açıkça görülmektedir.
- Depremlere ve diğer olaylara zamanında etkin müdahale edilebilmesine yönelik çalışmaların sürekli geliştirilmesi konusundaki aciliyet açıkça görülmektedir.
- Afet planlarımızın sürekli geliştirilmesi ile bunların gündemde tutulması konusundaki aciliyet açıkça görülmektedir.
AFET PLANLAMASI
( Temiz su ve gıdaya ulaşılmasına, herhangi bir mevsim şartına uyumlu toplanma alanları oluşturulmasına, acil durum ekiplerinin yaşam alanlarından görev alanlarına ulaştırılmasına, ekiplerin eğitimleri ve ekiplerin sayısına, kamu ve özel kuruluşların yardım şeklinin iş bölümlerine, internet/tv/radyo/telsiz/telefon vb iletişim kanallarının çalışır tutulması ile kapasitelerine, yabancı medya ve sosyal medya unsurlarının koordinasyonuna, özellikle görsel basın ve benzeri haber alma unsurlarının iş bölümlerine, devlet ve özel hastaneler ile eczanelerin iş bölümlerine, genel adli güvenliğin sağlanmasına, trafik düzenine, bankacılık ve borsa sistemine, toplu taşıma/seyahat şekillerine, ambulans/itfaiye aracı sayısına, yangın söndürme uçak ve helikopterlerine, jenaratör/iş makinası sayısına, teknolojik ekipman yeterliliğine, şehirler arası kontrolsüz ulaşımın önlemlerine, tali ve ana ulaşım yollarının sağlamlığına, deprem sonrası bunların açık tutulmasına, limanların açık tutulmasına, deniz ulaşımının kapasitesine, tekne/gemi sayısına, görev/sefer emirlerine, tarihi yapıların deprem güvenliğine, müzeler içerisindeki eserlerin korunmasına, yüksek bina ve yüksek mevcutlu iş yerlerindeki tahliye planlarına, toplanan yardımların kabul ve dağıtım şekillerine, vatandaşlar ile kurumlar arası koordinasyona, vakıf ve dernek gibi benzeri kurumların hareket şekillerine, vatandaşların bilinçlendirilmesine, salgın hastalık önlemlerine ve bunların tedavi şekillerine, geçmiş tecrübelerden ve çağdaş örneklerden ders alınmasına kadar ve çok daha fazla detayda tedbir düşünülmüş afet planlarımızın sürekli geliştirilmesi gerekmektedir. )
YAPI GÜÇLENDİRME
Muhtemel depremlere karşı hazırlık kapsamında;
Deprem güvenliği yetersiz yapıların değiştirilmesi/yenilenmesi en makul çözüm olmakla birlikte zaman veya ekonomik kısıtlamalar söz konusu ise güçlendirilmeleri/düzeltilmeleri düşünülebilir.
Güçlendirme genel anlamda mevcut yapının iyileştirilerek daha dayanıklı hale getirilmesidir.
Yapı Güçlendirme, doğru uygulanması halinde güvenlidir.
Güçlendirilen yapıların deprem esnasında iyi performans gösterdikleri görülmüştür.
İyi performanstan kasıt, Can Güvenliği'nin sağlanmasıdır.
Tecrübeler ve deneysel çalışmalar mevcuttur.
Gelişmiş analiz yöntemleri ve çağdaş yönetmelikler kullanılmaktadır.
Yurt içi ve yurt dışında ulusal deprem riskleri azaltma projeleri mevcuttur ki bu projeler kapsamında güçlendirme yaygın bir şekilde uygulanmaktadır.
KAYNAKLAR
(*1) http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/SubSites/DepremSite/Documents/%C4%B0DMP_TUR.pdf (*2) http://www.imo.org.tr/ekutuphane/index.php?yayinkod=1309&belgeadi=%DDzmir%20ve%20Deprem%20Konferans%FD (*3) http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/18025_07_04.pdf (*4) http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/10024.pdf (*5) http://dergipark.gov.tr/download/article-file/193871 (*6) http://dergipark.gov.tr/download/article-file/41716 (*7) http://dergipark.ulakbim.gov.tr/sdufenbed/article/view/5000195937/5000182626 (*8) http://dergipark.gov.tr/download/article-file/433622 (*9) https://webdosya.csb.gov.tr/db/yalova/icerikler/ilimiz-riskli--8230-9036-20180313123336.pdf (*10) http://www.ahmetsamsunlu.com/genel/diyarbakirda-yikilan-hicret-apartmani-ziyaretim/ (*11) http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/9647.pdf (*12) http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/16914_33_01.pdf (*13) http://www.hurriyet.com.tr/gundem/bu-cezayla-kimsenin-huzur-u-kacmaz-18765640 (*14) http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/13837.pdf (*15) http://www.hurriyet.com.tr/gundem/konyada-kiz-ogrenci-yurdu-coktu-18-olu-27-yarali-9561168 (*16) https://www.mynet.com/diyarbakirda-beklenen-oldu-180100002452 (*17) https://www.aydinlik.com.tr/mersin-de-coken-5-katli-binada-buyuk-ihmal-3-kat-sonradan-eklenmis-turkiye-subat-2019 (*18) https://bianet.org/bianet/kent/205552-kartal-da-coken-binanin-b
(*19)
https://www.nature.com/articles/s41467-019-11016-z
(*20)
https://www.geomar.de/en/news/article/istanbul-erstmals-beweisen-unterwasser-messungen-erdbebengefahr/ (*21)
Commentaires